ΈΝΑ ΚΤΗΜΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΕΙ

Οι ψηλές, λυγερές ελιές είναι από τις πρώτες εικόνες που έρχονται στο νου όταν σκεφτεί κανείς την Κέρκυρα. Η καλλιέργεια της ελιάς, που ευνοείται ιδιαίτερα από το κλίμα του νησιού, κορυφώθηκε τον 17ο αιώνα, χάρη στην πολιτική της Βενετίας που επιθυμούσε την αύξηση της παραγωγής του ελαιόλαδου. Το 1623 η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας ενθάρρυνε τους κατοίκους των Ιονίων να εμβολιάσουν τις άγριες ελιές και να φυτέψουν νέες ρίζες, επιδοτώντας το φύτεμα κάθε νέου δέντρου.

Από τα στοιχεία που σώζονται στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας της περιόδου 1766-1770, φαίνεται ότι στους Ευρωπούλους, το πλησιέστερο χωριό στην Κουκουρίτσα, καταμετρούνταν 13.670 ελαιόδεντρα και τέσσερα ελαιοτριβεία, ενώ στον γειτονικό Ποταμό 63.765 ελαιόδεντρα και 16 ελαιοτριβεία. Το 1934, από το προικοσύμφωνο που έγινε μεταξύ της Μαρίας Καποδίστρια και του Σταμάτη Δεσύλλα, φαίνεται πως στην Κουκουρίτσα υπήρχαν 466 ελαιόδεντρα.

Στα τετράδια διαχείρισης του κτήματος καταγράφονται όλες οι εργασίες στον ελαιώνα. Ξεκινούσαν μέσα στο καλοκαίρι, με το καθάρισμα του εδάφους γύρω από τα δέντρα. Η συλλογή του καρπού ξεκινούσε στα τέλη Οκτωβρίου και μπορούσε να συνεχίσει μέχρι και τον Μάρτιο. Παράλληλα με τη συγκομιδή γινόταν και το κλάδεμα των δέντρων. Το λάδι, μαδητό, μαζευόταν και αποθηκευόταν σε υπόσκαφη αποθήκη, κοντά στη σημερινή είσοδο του Μουσείου. Aπό την Κουκουρίτσα εφοδιάζονταν με λάδι όλα τα μέλη της οικογένειας. 

Οι κτηματίες, που περνούν μεγάλα διαστήματα σ’ αυτές τις εξοχικές κατοικίες, χαίρονται στη διάρκεια όλου του χρόνου κρασιά ντόπια, κόκκινα και άσπρα, τα οποία χωρίς προσμίξεις τεχνιτές ή άλλη επεξεργασία, πλησιάζουν τα πιο διάσημα κρασιά. Είναι μάλιστα πιο αρωματικά και πιο ευχάριστα στη γεύση. Δεν κάνουν όμως για εμπόριο, γιατί δεν αντέχουν το μακρύ ταξίδι. (Εμμ. Θεοτόκης, Details sur Corfou, 1826).

Στην Κουκουρίτσα καλλιεργούνταν αμπέλια και παράγονταν κρασί. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνταν ήταν η φράουλα, η ρομπόλα και το μοσχάτο. Οι καλλιεργητικές φροντίδες ξεκινούσαν από το Φεβρουάριο και κορυφώνονταν την Άνοιξη. Περιλάμβαναν το σκάλισμα του εδάφους, το θερινό κλάδεμα και το ράντισμα του αμπελώνα. Ο τρύγος γινόταν τον Σεπτέμβριο και όπως σε όλα τα μέρη του κόσμου, ήταν γιορτή στην οποία συμμετείχαν ακόμη και τα παιδιά της οικογένειας.

 “…Αυτό το φυτό, το πιο πολύτιμο του Νέου Κόσμου από αυτά που εμπλούτισαν τον παλαιό, είναι ήδη γνωστό στο νησί χάρη στις φροντίδες των Γάλλων…”

Η πατάτα συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον Ιωάννη Καποδίστρια, εξαιτίας των προσπαθειών του να διαδώσει την καλλιέργειά της στην Αίγινα και την Πελοπόννησο, μετά το 1828. Όμως η καλλιέργεια της πατάτας στα Ιόνια είχε ξεκινήσει τριάντα χρόνια νωρίτερα, όταν οι Γάλλοι, που διαδέχτηκαν τους Ενετούς για σύντομο διάστημα στην κυριαρχία των νησιών, έφεραν το φυτό και προσπάθησαν να ενθαρρύνουν την καλλιέργειά του. Η πατάτα είναι καλλιέργεια που ευδοκιμεί εύκολα και ένα κτήμα μπορούσε να αποφέρει και τρεις σοδειές τον χρόνο. 

Το 1834, ένα άρθρο στην Ιονική Ανθολογία, προέτρεπε τους Κερκυραίους να επενδύσουν στην καλλιέργεια της πατάτας, που δεν απαιτούσε άλλωστε ιδιαίτερο κόπο, έδινε σοδειά και τρεις φορές το χρόνο, που μαγειρευόταν εύκολα και ήταν ιδιαίτερα θρεπτική. Όλα αυτά, κατά τον αρθρογράφο, εξασφάλιζαν το ότι “ο Ιονικός λαός, καλλιεργώντας με επιμονήν το φυτόν τούτο, προασφαλίζεται εις καιρόν πολέμου από κάθε έλλειψιν τροφής και αποκτά εις καιρόν ειρήνης ένα νέον είδος εμπορίας”. 

Στην Κουκουρίτσα η πατάτα καλλιεργούνταν τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1860 και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας 1970. Από τα τετράδια αναλυτικών εσόδων-εξόδων που τηρούσαν στο κτήμα, φαίνεται πως τον Ιανουάριο γινόταν η προμήθεια και η φύτευση του πατατόσπορου (τεμαχισμένοι κόνδυλοι). Λίγους μήνες μετά, γινόταν η συγκομιδή. Το κομμάτι του κτήματος που ήταν αφιερωμένο στην καλλιέργεια της πατάτας και του καλαμποκιού ήταν στα δυτικά του λόφου, στα δεξιά της σημερινής εισόδου στο κτήμα. 

Εκτός από πατάτα και καλαμπόκι, στην Κουκουρίτσα καλλιεργούνταν και εποχικά λαχανικά για τις ανάγκες της οικογένειας: ντομάτες, πιπεριές, κολοκύθια, σπαράγγια.

Τα εσπεριδοειδή ήταν από τις βασικές καλλιέργειες σε ολόκληρη την Κέρκυρα. Ειδικά στην περιοχή των Ευρωπούλων ευδοκιμούσαν ιδιαίτερα. Στο κτήμα της Κουκουρίτσας, παράγονταν λεμόνια και νεράντζια ήδη από το 1850, από τα οποία κάποια χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες της οικογένειας ενώ άλλα πωλούνταν. Στα μέσα του εικοστού αιώνα, όταν τη φροντίδα του κτήματος ανέλαβε η Μαρία Καποδίστρια, καλλιεργούνταν στο κτήμα κιτριές, μανταρινιές, γκρέιπ-φρουτ και πορτοκαλιές τύπου Μέρλιν.

Τα εσπεριδοειδή απλώνονταν στην ανατολική πλευρά του λόφου. Η φροντίδα τους ξεκινούσε το Φεβρουάριο και κορυφωνόταν τους μήνες της Άνοιξης, κυρίως Μάρτιο και Απρίλιο. Τότε γινόταν το κλάδεμα και το άσπρισμα (ασβέστωμα) των κορμών και το λίπασμα. Τους καλοκαρινούς μήνες γινόταν το κέντρωμα (μπόλιασμα) και πότισμα, εφόσον ήταν απαραίτητο.

Στη δεκαετία του 1930, όταν τη φροντίδα της Κουκουρίτσας ανέλαβε η Μαρία Καποδίστρια-Δεσύλλα, ο κήπος στην κυριολεξία άνθισε! Γύρω από το σπίτι, φυτεύτηκαν αμέτρητα παρτέρια με εποχιακά λουλούδια, σε όλα τα χρώματα. Τζενεράλιες, τζινιές, μπλουμπάγο, γαρδένιες, τουλίπες, μπαμπακούλες, έδιναν χρώμα κάθε εποχή του χρόνου. Την ευθύνη του κήπου, όσο στο σπίτι διέμενε η οικογένεια, είχε για πολλά χρόνια ο κηπουρός Σπύρος Πουλημένος ο οποίος επιμελούνταν τις φυτεύσεις, τα σχέδια και τους συνδυασμούς στα παρτέρια.

Ξεχωριστή θέση στο κτήμα είχαν οι τριανταφυλλιές. Στις ανατολικές παρυφές του κτήματος υπήρχε θερμοκήπιο για τη συστηματική τους παραγωγή. Το κτήμα εφοδίαζε με τριαντάφυλλα μπακαρά το καλύτερο ανθοπωλείο της πόλης, του Γιώργου Βαρότση στην Άνω Πλατεία, ενώ έστελνε και σε μεγάλα ξενοδοχεία

Στα μέσα του 20ού αιώνα, πέρα από τις βασικές καλλιέργειες, η Μαρία Καποδίστρια επεκτάθηκε στην παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων -γάλα, βούτυρο, κρέμα γάλακτος- για τα οποία η Κουκουρίτσα έγινε γνωστή και πέρα από τα στενά όρια της Μέσης Κέρκυρας. Το βούτυρο που παραγόταν εδώ ήταν εκλεκτό. Όσο δεν χρειαζόταν η οικογένεια, διοχετευόταν στο γαλακτοπωλείο Νικολάκη στην πόλη της Κέρκυρας. 

Στο κτήμα -που εκτεινόταν σε πολύ μεγαλύτερη έκταση από τη σημερινή- έβοσκαν αγελάδες από ράτσες που είχαν επιλεγεί για την γαλακτοπαραγωγική τους ικανότητα. Οι στάβλοι βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά του κτήματος, δίπλα στο θερμοκήπιο με τα τριαντάφυλλα. Κάθε 15 μέρες περίπου, ο επιστάτης του κτήματος με έναν βοηθό, πάγωναν από βραδύς το γάλα για να είναι έτοιμο την επομένη να χτυπηθεί και να γίνει βούτυρο. Το παρασκευαστήριο ήταν σ´ ένα μικρό δωμάτιο, στην άκρη του σπιτιού, εκεί που σήμερα είναι η αίθουσα που στεγάζει την ενότητα “Ιωάννης Καποδίστριας και Ελληνικό κράτος”.